به مناسبت درگذشت پروفسور کردوانی، پدر علم کویر شناسی ایران، انجمن حمایت از حیوانات و طبیعت «مای ملو» این مطلب را به ایشان تقدیم می نماید.
پرویز کردوانی کیست؟
شاید شما هم بارها پروفسور پرویز کردوانی را با قامتی کوتاه و قوزی کوچک در مصاحبه ها و برنامه های تلوزیونی دیده باشید که بی پروا و پر انرژی درباره کویرها و دشت های ایران صحبت می کند و از لحظه لحظه زمان مصاحبه برای رساندن صدای کویر به مردم استفاده می کند. ولی پرویز کردوانی کیست؟
همین حالا به جامعه حامیان حیوانات و طبیعت «مای ملو» بپیوندید و ما را در این مسیر زیبا همراهی کنید. برای شروع اینجا کلیک کنید.
پروفسور پرویز کردوانی (1310 – 28 مرداد 1400) جغرافیدان ایرانی و دارندهٔ مدال ملی و نشان عالی دانش در ایران بود. او در پنجمین همایش چهره های ماندگار (سال 1384) به عنوان چهرهٔ ماندگار در زمینه جغرافیا معرفی شد. پرویز کردوانی تحصیلات ابتدایی را در دبستان داراب ریکان و دوره متوسطه را تا کلاس 9 در دبیرستان آفتاب گرمسار گذراند. دیپلمش را از دبیرستان رازی تهران (مدرسه فرانسوی ها) گرفت. کردوانی پس از پایان تحصیلات متوسطه برای ادامه تحصیل به آلمان رفت و مراتب تحصیلی اش را تا دکترای رشته عمران کویر طی کرد. کتاب های منتشر شده کردوانی عبارتند از:
- کویر (نمکزار) بزرگ مرکزی ایران و مناطق همجوار آن
- جغرافیای خاکها
- حفاظت خاک
- اکوسیستم های طبیعی
- اکوسیستم های آبی
- آب های شور
- آبهای سطحی و زیرزمینی
- ژیوهیدرولوژی
- مراتع ایران
- مناطق خشک: ویژگیهای اقلیمی، علل خشکی، مسایل آب و غیره
- خشکسالی و راه های مقابله با آن در ایران
- جکدانشنامه ای تاریخی و ادبی در حوزه جغرافیای شهری و ریشه های تاریخی شهرها
داستان کویر لوت
در طول سالهای 1920 و 1930، آلفونز گابریل، پزشک و ماجراجوی وینی تحت افسون کویر لوت ایران قرار گرفت. گابریل کویرهای خاورمیانه، پاکستان و افغانستان را با شتر طی کرده بود و به رصد و نقشه برداری مناطقی با طبیعت خشن و ترسناک مانند دشت نومید (صحرای بدون امید) و دشت مارگو (صحرای مرگ) پرداخته بود. اما انبوهی از تپه های درهم و برهم تلاش او را برای بررسی کویر لوت، سازه ای سوزان از شن و ماسه و ساختارهای خارق العاده سنگی در جنوب شرقی ایران، او را به کلی متوقف کرده بود.
در مارس 1937 ، گابریل سرانجام لوت مرکزی را فتح کرد، زمانی که او به سختی توانست زنده بماند. او تجربیات خود را یک سال بعد در یک گفتگوی شنیدنی با انجمن سلطنتی جغرافیای لندن شرح داد.
بعد از ظهر یک روز، ناگهان فضا تیره شد و سر و صدایی مانند خروش دریا آغاز شد. طوفان گرد و خاک تا شب ادامه داشت. چندین ساعت مضطرب، بی حرکت و درمانده، روی زمین دراز کشیدیم. بعد، همراهان ما با سرابهایی مبهم، درست پیش از طلوع آفتاب، گیج، متوهم و سردرگم شدند. در اواخر سفر 3 هفته ای، حتی شترهای هم نای حرکت نداشتند، پاهای آنها می لرزید؛ نفس نفس می زدند ، زانو می زدند و گاهی اوقات دیگر راه نمی رفتند.
جذابیت لوت همچنان ادامه دار است. اخیرا، یک کاروان از محققین و راهنماهای به همراه دوربین ها، ابزارها و صدها لیتر آب و سوخت به قلب کویر زدند. این کاوشگران از ایالات متحده و اروپا نه از چشم انداز عجیب و غریب بلکه از اکوسیستم غیر معمول کویر لوت مبهوت شده اند. حسین آخانی، گیاه شناس در دانشگاه تهران می گوید بسیاری از محققان تصور می کردند که کویر لوت برای ادامه حیات بسیار خصمانه است. مساحت این کویر، ناحیه ای تقریباً به اندازه ویرجینیای غربی را پوشش می دهد و عمدتاً عاری از پوشش گیاهی است. با این وجود ماجراجویان و دانشمندانی که گاه و بیگاه که به لوت سفر کرده بودند، حیات وحش متنوعی از جمله حشرات، خزندگان و روباه های صحرایی را مشاهده کرده بودند. این که چگونه آن شبکه غذایی بدون گیاهان در کنار هم قرار می گیرد، هنوز یک راز سر به مهر است.
کویر لوت - منبع این تصاویر، وب سایت رسمی پروفسور کردوانی
پرندگان مرده در کویر؟
یکی از سوالات اصلی دانشمندان کویر لوت، یافتن پرندگان مرده در قلب این طبیعت لم یزرع است. یک فرضیه این است که پرندگان مهاجر از لوت عبور می کنند و بر اثر گرمای شدید از آسمان می افتند و این خود پایه یک اکوسیستم غذایی را تشکیل می دهند. جالب است که بدانید که به دلیل نبود اکوسیستم باکتریایی در کویر، پرندگان یا توسط حشرات خورده می شوند یا بطور کامل خشک شده و توسط طبیعت حفظ می شود.
کویر لوت گرم ترین نقطه زمین
پس از تلاش پیشگامانه گابریل، بسیاری سوالات در مورد رمز و رازهای کویر لوت پاسخ داده شد هرچند که بسیاری سوالات دیگر نیز مطرح و بدون پاسخ مانده است. جغرافیدان آلمانی گوستاو استراتیل سایر، بر این عقیده بود که داغ ترین منطقه زمین، آنطور که تا پیش از آن تصور می شد، در سند یا حبشه و یا در دره مرگ کالیفرنیا نیست بلکها در لوت جنوبی ایران است. در سال 2005، یک رادیومتر مادون قرمز بر روی ماهواره Aqua ناسا دمای 70.7 درجه سانتی گراد (159.3 درجه فارنهایت) را در یک نقطه از کویر لوت اندازه گیری کرد و در آوریل 2014، مرتضی جمالی، متخصص دیرینه شناسی در موسسه مدیترانه ای تنوع زیستی دریایی و زمینی در مارسی فرانسه و همکارانش به مرکز لوت رفتند تا یک دماسنج را در همان نقطه نصب کنند.
در تجربه ای جالب آنها مشاهده کردند که دسته ای از ملخ ها لاشه پرنده ای را در ظرف مدت کوتاهی خوردند. آن ها همچنین این محققان را گاز می گرفتند. جمالی می گوید: "من می توانم تصور کنم که ممکن است یک مسافر تنها، توسط این موجودات کوچک در ظرف چند روز کشته شود."
جمالی می گوید این راه پیمایی طاقت فرسا در نهایت نتیجه داد. در ماه جولای، دماسنج که 30 سانتی متر بالاتر از سطح زمین در زیر استوانه چوبی قرار داشت، دمای 61 درجه سانتی گراد را ثبت کرد - حدود 5 درجه سانتیگراد بالاتر از رکورد دره مرگ کالیفرنیا.
نظریه پروفسر کردوانی درباره دمای باورنکردگی بالای کویر لوت
پروفسر کردوانی معتقد است که دشت کویر روی لایه های سیاه گدازه های آتشفشانی ایجاد شده است که همین عامل اصلی چنین شرایط شدید آب و هوایی و افزایش دمای عجیب و غریب است
طرح پیشنهادی برای حل مشکل گرد و غبار در ایران
کردوانی برای حل مسیله گرد و غبار در ایران و تثبیت خاک بیابان ها، پاشیدن ریگ را به جای مالچ پیشنهاد کرد:
مشکل مالچ آن است که بو دارد، زمین را سیاه می کند، ضریب حرارتی را بالا می برد و تمام منطقه را گرم تر می کند، حتی گیاهان را ممکن است بکشد و موجودات زنده را از بین ببرد. وقتی مالچ پاشیده شد، نمی توان روی آن رفت وآمد کرد. هزینه مالچ بالا است و به تکنولوژی پیشرفته نیاز دارد. تازه بر فرض که مالچ پاشیدیم، پنج سال بعد اثری از آن نیست. پیشنهاد من آن است که باید از طبیعت درس بگیریم. از یزد تا بافق و از نایین تا انارک، دشت هایی هست که ریگی است و شدیدترین باد و باران نمی تواند در آن فرسایشی ایجاد کند. این بیابان ها را طبیعت با پاشیدن ریگ تثبیت کرده است. از مزایای ریگ آن است که ارزان به دست می آید و در همه جا هست. باید در بیابان هایی که خاک آنها در حال کنده شدن و فرسایش است، ریگ بریزیم. می توان سالی صد تا دویست هکتار را ریگ پاشی کرد و در این صورت خاک تثبیت می شود. هشت تا ده سانت ریگ می ریزیم و می توان روی آن رفت وآمد هم کرد، چه انسان چه ماشین می توانند روی آن حرکت کنند و اصلاً بهتر است روی آن غلتک هم برود. این کار یک بار برای همیشه انجام می شود. حتی می توان آنجا درختکاری هم کرد و نیمکت هم گذاشت و برای گردهمایی های بزرگ از آنها استفاده کرد. پاشیدن ریگ هم بسیار آسان است.
مصاحبه پروفسور کردوانی درباره بحران آب در ایران
